VÀNG DA SƠ SINH DO TĂNG BILIRUBIN GIÁN TIẾP

Vàng da tăng bilirubin gián tiếp là do tình trạng tăng phá hủy hồng cầu, giảm chức năng của men chuyển hóa bilirubin, hoặc tăng tái hấp thu bilirubin từ ruột. Hậu quả có thể gây tổn thương não và để lại di chứng nặng nề

Nguyên nhân gây ra tình trạng này có thể là do:

Tăng sản xuất bilirubin:

Nguyên nhân thường gặp nhất gây vàng da tăng bilirubin ở trẻ sơ sinh là tăng sản xuất bilirubin do bệnh lý gây tan máu như: tan máu miễn dịch do bất đồng nhóm máu mẹ con (hệ ABO hoặc Rh); bệnh lý tại hồng cầu khiến hồng cầu dễ vỡ (thiếu men G6PD; Thalassemia…); hoặc tan máu mắc phải (nhiễm trùng, dùng vitamin K liều cao, mẹ dùng thuốc chống sốt rét…)

Giảm chức năng chuyển hóa bilirubin: có thể gặp trong suy giáp bẩm sinh, rối loạn chuyển hóa tyrosin…

Tăng tái hấp thu bilirubin từ ruột trong hẹp môn vị, tắc ruột non, tắc ruột phân su…

Vàng da do sữa mẹ

Một trẻ được nhận định là vàng da sinh lý  khitrẻ có đủ các yếu tố: trẻ khỏe, vàng da xuất hiện sau 24h tuổi và không vượt ngưỡng chiếu đèn, tốc độ tăng bilirubin ≤5mg/dl/ngày. Và kéo dài không quá 1 tuần ở trẻ đủ tháng, không quá 2 tuần ở trẻ non tháng.

Trên lâm sàng việc đánh giá đúng nguyên nhân gây vàng da tăng bilirubin gián tiếp ở sơ sinh là rất quan trọng trong tiên lượng và điều trị. Do vậy các thông tin về bệnh sử cần được nắm bắt đầy đủ. Ví dụ như đối với trẻ có anh chị em ruột bị vàng da hoặc thiếu máu có thể gợi ý bất đồng nhóm máu, thiếu máu huyết tán di truyền, hoặc vàng da do sữa mẹ.

Mức độ vàng da phụ thuộc vào nồng độ bilirubin trong máu, từ thể nhẹ da có màu vàng nhạt hoặc vàng tươi (vàng rơm) cho đến mức độ nặng thì màu vàng sậm như màu nâu đất

Màu vàng đầu tiên sẽ xuất hiện trên mặt trẻ, sau đó di chuyển xuống cổ và ngực. Trong trường hợp nặng sẽ lan xuống ngón chân, ngón tay.

Một số triệu chứng khác có thể xuất hiện khi nồng độ bilirubin quá cao như niêm mạc mắt có màu vàng đậm; nước tiểu sẫm màu.

Hoặc thêm các triệu chứng thần kinh khi có biến chứng não cấp như bú kém, giảm trương lực cơ, khóc ré…

Về chẩn đoán, sau khi chào đời, trẻ sẽ được các bác sỹ thăm khám trong 24h đầu để phát hiện các vấn đề sức khỏe sớm trong đó có tình trạng vàng da hay không. Và thông thường, sau 3-5 ngày, khi nồng độ bilirubin trong máu đạt đến đỉnh, tùy vào tình trạng của trẻ mà các bác sĩ có thể kết luận trẻ có bị vàng da bệnh lý hay sinh lý.

Tuy nhiên cũng có trường hợp trẻ rời bệnh viện sớm (ngay sau khi sinh) hoặc vàng da xuất hiện muộn, khi đó chỉ có người nhà mới có thể phát hiện. Vì thế, cần tư vấn kỹ lưỡng cho người nhà cách đánh giá các triệu chứng cơ bản của vàng da bệnh lý để đưa trẻ đi khám sớm.

Việc chẩn đoán mức độ được dựa trên các triệu chứng lâm sàng và xét nghiệm bilirubin trong máu.

Đối với điều trị vàng da do tăng bilirubin gián tiếp ở sơ sinh thì tùy thuộc vào nồng độ, tốc độ gia tăng bilirubin trong máu; mức độ vàng da và biểu hiện toàn thân khác trên lâm sàng cũng như tuổi thai, giờ sinh mà phương pháp điều trị thích hợp sẽ được đưa ra.

Về cơ bản, phần lớn các trường hợp sẽ được điều trị hiệu quả bằng ánh sáng liệu pháp. Với việc sử dụng đèn chiếu ánh sáng bước sóng 400-480nm kèm bảo vệ mắt, bộ phận sinh dục trẻ trong suốt thời gian sử dụng liệu pháp.

Về cơ bản, phần lớn các trường hợp sẽ được điều trị hiệu quả bằng ánh sáng liệu pháp. Với việc sử dụng đèn chiếu ánh sáng bước sóng 400-480nm kèm bảo vệ mắt, bộ phận sinh dục trẻ trong suốt thời gian sử dụng liệu pháp.

Một phần nhỏ trường hợp có thể cần thay máu như trong các trường hợp vàng da nặng kèm biểu hiện thần kinh hoặc chỉ số bilirubin máu vượt ngưỡng thay máu.

BS Nguyễn Thị Thùy Linh

Khoa Nhi – Bệnh viện đa khoa Sài Gòn Nha Trang